جایزه ادبی جلال آل احمد، از جایزههای ادبی مطرح ایرانی است که از سال ۱۳۸۷ به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده است.
این جایزه به نام نویسنده و روشنفکر شهیر ایرانی و از چهرههای مطرح در سطح جهانی نامگذاری شده است و هر ساله به یاد سالروز تولد جلال آل احمد یعنی ۲ آذرماه به برگزیدگان تقدیم میشود.
تاکنون ده دوره از جایزه ادبی جلال آل احمد برگزار شده است؛ این جایزه ادبی که در ابتدا به همت شورای عالی انقلاب فرهنگی برگزار میشد، از هفتمین دوره خود به بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان سپرده شد.
هدف جایزه ادبی جلال آل احمد
هدف از اهدای این جایزه «ارتقای زبان و ادبیات ملی- دینی» است و سعی بر این دارد تا با معرفی و بزرگداشت پدیدآورندگان آثار برجسته، بدیع و پیشرو به این هدف دست پیدا کند.
مهدی غزلی، دبیر جشنواره در گفتوگویی گفته بود: «زبان فارسی در محدوده جغرافیایی گسترده نیست و جمعیت زیادی هم به نسبت زبانهای دیگر، با استفاده از این زبان سخن نمیگویند. بر این اساس برای حفظ و پاسداشت زبان فارسی و ادبیات خلاق این زبان، فعالیتهایی باید انجام شود که یکی از آنها برگزاری جایزه جلال و البته تقویت شکلی آن در دورههای بعدی است.»
بخشهای جایزه ادبی جلال و جوایز آن
این جایزه ادبی تأثیرگذار در چهار بخش اهدا میشود. این بخشها عبارتند از: داستان کوتاه، داستان بلند، نقد ادبی و تاریخ و مستندنگاری.
سعی شده است که این بخشها نقاط مشترکی با جایزه ادبی کتاب سال نداشته باشد.
برای انتخاب اثر برگزیده ضمن رعایت شروطی مانند انتشار در سال قبل از برگزاری جشنواره و جای گرفتن اثر در یکی از چهار دسته مذکور معیارهایی در نظر گرفته شده است و اگر اثری از ۱۰۰ امتیاز موجود، موفق به کسب حداقل امتیاز ۹۰ میشد، میتوانست برگزیده بخش خود شود. در سالهای نخست برگزاری این جشنواره این مسئله پیش آمده بود که بخشهایی از این جشنواره به دلیل کسب نکردن امتیاز حد نصاب، اثر برگزیده نداشته باشد.
این جایزه همچنین در سالهای اولیه برگزاری خود تنها آثار برگزیده (اول) را مشخص میکرد، اما از سال ۱۳۸۹ تصمیم جدیدی مبنی بر مشخص کردن نفرات دوم تا سوم گرفته و مقرر شد تا هیچکدام از بخشها بدون اثر برگزیده باقی نماند.
نحوه انتخاب اثر برگزیده در مراحل زیر انجام میگیرد:
- انتخاب اولیه و دستهبندی آثاری که تحت نظر هیئت علمی به دست دبیرخانه رسیده است.
- داوری آثار مرحله اول و راه یافتن آثار منتخب (رأی نصف اعضای داوری به علاوه یک) به مرحله سوم
- اعلام آثار نامزد جایزه
- اعلام برندگان نهایی و اهدای جوایز
جایزه این جشنواره ادبی در ابتدا ۱۱۰ سکه برای برنده اعلام شده بود که حتی ۱۰ سکه بیشتر از جایزه نشان لیاقت ملی بود و بهعنوان گرانترین جایزه ادبی ایران شمرده میشد؛ اما پس از مدتی و به پیشنهاد اعضای داوری این جشنواره، جایزه آن به ۳۰ سکه کاهش یافت و معادل میزان جایزه کتاب سال شد.
گفتنی است هزینههای این جایزه از بودجه سالانه معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی استفاده میکند و یک جایزه دولتی است.
ساختار اجرایی این جایزه ادبی به شکل زیر است:
- ۹ نفر هئیت علمی منتخب وزارت ارشاد و پس از آن مورد تأیید هیئت امنا، متشکل از نفر نویسنده و صاحب نظر در زمینه رمان، داستان کوتاه، نقد ادبی و مستندنگاری
- ۳ نفر هیئت داوری که توسط هیئت علمی انتخاب میشوند.
- دبیرخانه که دو دبیر علمی و دبیر اجرایی در آن مشغول هستند.
هماکنون دبیر علمی یازدهمین دوره از جایزه ادبی «محمدرضا بایرامی» و دبیر اجرایی آن «مهدی قزلی» هستند که از سوی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی منصوب شدهاند.
نشان (لوگو) جایزه ادبی جلال آل احمد
نشان جایزه همانطور که در تصویر زیر مشخص است از تایپوگرافی نام این نویسنده، مترجم و روشنفکر مشهور معاصر استفاده شده است.
نماد دیگر این جایزه نیز الهام گرفته از نام، امضا و هویت بصری چشمآشنای این شخصیت فرهنگی کشورمان است.
برخی از برگزیدگان این جایزه ادبی
کتاب نفحات نفت
«شنیده ام که ستارهی دریایی اگر بازوش زیر سنگ گیر بیافتد، از خیر بازو میگذرد و آن را قطع می کند. اما این مال وقتی است که ستاره بیم داشته باشد از خطر… دولت تا نفت دارد، خطری تهدیدش نمی کند! و این گونه اقتصاد دولتی و مدیر سه لتی ساخته می شوند.»
کتاب «نفحات نفت» اثری است از رضا امیرخانی که انتشارات افق آنرا به چاپ رسانده است. نویسنده در این کتاب بهصورت جامع به بررسی جوانب متفاوتی از صنعت نفت در کشور و سیاستهای خارجی در رابطه با این ثروت ملی پرداخته است. رضا امیرخانی نویسندهای پایبند به اصول خود است. با این همه، آثار داستانی و حتی غیر داستانی او با استقبال شگفت اقشار گوناگون خوانندگان روبه رو شده است. شاید راز علاقهی مردم در صداقتی باشد که با قلم هنرمندانهی او عجین شده است.
کتاب کلک خیال انگیز
کتاب کلک خیالانگیز اثر ابوالفضل حری است. او در این کتاب به موضوعات مختلفی از جمله روانکاوی و فلسفه در قالب ادبیات فارسی می پردازد. کتاب حاضر در مقولهی نقد ادبی توسط نشر نی به چاپ رسیده است.
“این کتاب شامل دو بخش اصلی نظریه و عمل است. در بخش نظریه، دربارهی مبانی ژانر فانتاستیک وهمناک در حوزههای مختلف ازجمله فلسفه، روانکاوی و البته ادبیات بحث میشود. سپس کاربرد فانتاستیک در حوزهی روانکاوی و در آثار ینتش، لاکان، سیکسوا و در مقالهی «شگرف» بررسی و همچنین تعبیر روانکاوانهی فروید از داستان «مرد شنی» اثر هوفمان نیز ارزیابی میشود. در پایان، به تفصیل رویکرد ساختاری وهمناک که تودوروف طرح کرده است، بررسی میشود و ژانر وهمناک به شگرف، شگفت و تمثیل و انواع فرعیتر تقسیم میشود.
در بخش عمل، اصول فانتاستیک در گزیدهی آثار ادبیات فارسی بررسی میشود. نخست برخی از حکایات بابهای ششم تا دهم کتاب فرج بعد از شدت تحلیل میشود و در ادامه پیشنهاد میشود در بررسی این نوع داستانها به جای فانتاستیک، از واژهی «کرامات» استفاده شود. پس از آن داستانهای هفتپیکر نظامی، گزیدهای از قصههای هزار و یک شب و برخی از حکایات کتاب عجایب هند رامهرمزی با توجه به رویکرد ساختاری تودوروف به فانتاستیک بررسی میشود. بخش دوم کتاب با تلقی داستانهای سورهی کهف به منزلهی نوعی ادبیات «عجیب» یا «معجزات» به پایان میآید.”
کتاب اژدهاکشان
کتاب اژدهاکشان مجموعهای از ۱۵ داستان کوتاه ایرانی است. این کتاب به قلم یوسف علیخانی به رشتهی تحریر درآمده است. داستانهای این مجموعه همانند کتاب قبلی این نویسنده در فضایی وهمآلود رخ میدهد. کتاب حاضر موفق به دریافت جایزه ادبی جلال آل احمد و نامزد جایزه هوشنگ گلشیری شده است. کتاب پیش رو در قطع رقعی، با جلد شومیز سلفون براق و در ۱۷۶ صفحه توسط نشر آموت به چاپ رسیده است.
«نسترنه پایش را از باغستان بیرون نگذاشته بود که فکر کرد سه کوه آن طرفتر باران تمام بشود، رنگینکمان درمیآید. چوب میزد لای چپر بین راه که نکند بز، سر به خوردن، همان جاها مانده باشد اما فکرش سه کوه آن طرفتر بود که بعد بارندگی به آنجا میرسید کوه آلهمنگ درآیو… .»
از دیگر کتابهایی که موفق به کسب این جایزه شدهاند میتوانیم به عناوین زیر اشاره کنیم:
- برج سکوت (نمایش مرگ، دیوار شیشهای و در مرز دیدار)
- پائیز فصل آخر سال است
- نگهبان تاریکی
- آیا بچه های خزانه رستگار می شوند؟
- کتاب تو در قاهره خواهی مرد
- دختر لوتی