اگر از حواشی اخیر بگذریم، جایزه نوبل ادبیات را میتوان بزرگترین جایزه ادبی دنیا نامید. این جایزه زیر مجموعه پنج جایزه نوبل (صلح، فیزیک و شیمی، فیزیولوژی و پزشکی، اقتصاد و ادبیات) است و تحت نظارت بنیاد نوبل اداره میشود و از سال ۱۹۰۱ به مدت ۱۱۶ سال به برجستهترین مجموعه آثاری (یا اثر) که در جهت آرمانی یا ایده آل نگاشته شوند، تقدیم میشود.
شاید برایتان سوال باشد که از میان حجم انبوه کتابهایی که هر سال در تمام کشورهای دنیا، به زبانهای مختلف نوشته میشوند، چگونه توسط بنیاد نظارت برای برنده شدن این جایزه انتخاب میشوند؟
در ادامه از روند جزئیات انتخاب برنده این رویداد فرهنگی و ادبی، جایزه برنده آن، نویسندگان شاخص که موفق به دریافت این جایزه شدهاند و بسیاری حقایق جالب در اینباره خواهیم گفت. با ما همراه باشید.
پس از آنکه آلفرد نوبل در وصیتنامهاش از تصمیم خود برای وقف تمام ثروتش به مبلغ ۳۱ میلیون کرون سوئد (معادل ۴.۲ میلیون دلار آمریکا) جهت پایهگذاری جایزهای به اسم خودش میگوید، قوانینی برای اهدای این جوایز تدوین میکند. یکی از قوانین جالب و عجیب تصویب شده در سوئد برای رویداد جایزه نوبل ادبیات، ممنوعیت از انتشار و یا صحبت از نامزدهای این جایزه تا ۵۰ سال است. بدین ترتیب که طبق این اساسنامه، اطلاعات مربوط به نامزدها، چه عمومی و چه خصوصی به مدت ۵۰ سال نمیتوانند افشا شوند.
معرفی رمان تسلیناپذیر اثر ایشی گورو را اینجا بخوانید.
برای انتخاب برنده این جایزه ادبی مراحل زیر طی میشود:
- ارسال دعوتنامه (در ماه سپتامبر) برای داوران واجد شرایط به منظور داوری این جایزه ادبی*
- ارسال ۶۰۰ تا ۷۰۰ دعوتنامه (در ماه سپتامبر) برای اشخاص و سازمانهای مختلف واجد شرایط بهمنظور انتخاب نامزد نوبل ادبیات
- انتخاب نامزدهای مقدماتی مورد بررسی از سراسر دنیا (در ماه فوریه) که بیشتر از ۲۰۰ نفر هستند.
- انتخاب ۱۵ تا ۲۰ نامزد از میان نامزدهای دوره قبلی (در ماه آوریل) توسط هیئت ۱۸ نفره داوری
- تقلیل تعداد نامزدها به ۵ نامزد نهایی (در ماه مه)
- بررسی و مطالعه زندگی نویسندگان راه یافته به ۵ نامزد نهایی در کل تابستان
- رأیگیری و بحثهای طولانی و تصمیمگیری نهایی (در ماه اکتبر) درباره تعیین برنده از سوی آکادمی (کسب حداقل نیمی از آرای داوری)
- اعلام برنده در اوایل اکتبر
- مراسم اهدای جوایز نوبل (در ۱۰ دسامبر) در شهر استکهلم
جایزه برنده شامل یک مدال، یک دیپلم افتخار و مدرکی است که مقدار جایزه را تأیید میکند؛ این جایزه بسته به شرایط اقتصادی متغیر است. به عنوان مثال سال ۲۰۱۱، در بحران اقتصادی اروپا این جایزه ۸ میلیون کرون سوئد بود و سالهای بعدی به ۹ میلیون کرون افزایش یافت.
حقایقی جالب از جایزه نوبل ادبیات
جالب است بدانید، بیشتر آثار برنده این جایزه در ژانر رمان قرار دارند.
بسیاری از کسانی که نامشان از سوی این آکادمی به عنوان برنده اعلام شده بود، از قبول این جایزه یا شرکت در مراسم اهدای جایزه، سر باز زدند.از جمله این افراد میتوانیم به ژان پل سارتر و بوریس پاسترناک اشاره کنیم.
از بین نویسندگان مسلمان تنها نجیب محفوظ از مصر و اورهان پاموک از ترکیه برنده این جایزه شدهاند.
از میان ۱۱۳ برنده جایزه نوبل ادبیات، تنها ۱۴ نویسنده زن موفق به دریافت این جایزه شدهاند.
جایزه نوبل ادبیات سال ۲۰۱۶ به ترانهسرا و خواننده آمریکایی، باب دیلن رسید و حواشی زیادی را درباره انتخاب برنده درست کرد.
کشور فرانسه با دریافت ۱۵ جایزه، ایالت متحده آمریکا با ۱۰ جایزه و بریتانیا با ۹ جایزه، بیشترین تعداد جوایز را به نام خود ثبت کردهاند.
معرفی کتاب نام من سرخ اثر اورهان پاموک را اینجا بخوانید.
سهم ایران از جایزه نوبل ادبیات
نویسندگان ایرانی هیچگاه موفق به دریافت جایزه نوبل نشدند، اما نویسندگان زیر توانستند در این رویداد ادبی، عنوان نامزد این جایزه را به خود اختصاص دهند:
- حسین قدسنخعی؛ شاعر، سیاستمدار، عضو کابینه و دیپلمات. آرتور جانبری، پروفسور زبان عربی در دانشگاه کمبریج که دستی در نوشتن شعر و داستان داشت.
- ابوالقاسم اعتصامزاده؛ نویسنده و مترجم و نماینده دو دوره از مجلس شورای اسلامی به علت ترجمه عالی رباعیات خیام
- نویسندهای به نام «ز.حکمت»
- محمد حجازی، نویسنده و رماننویس سرشناس ایرانی
گفتنی است دوریس لسینگ برنده جایزه نوبل ۲۰۰۷ ، متولد کرمانشاه است.
حواشی جایزه نوبل ادبیات
در کنار تمام اینها، امسال به دلیل حواشی و رسواییهای به بار آمده از جانب برخی کارمندان آکادمی سوئدی، جایزه نوبل ادبیات این جایزه در سال ۲۰۱۸ لغو شد و تصمیم گرفته شد تا امسال به جای نوبل ادبیات، گروهی از شخصیتهای فرهنگی سوئد با تأسیس یک آکادمی دیگر، به گرامیداشت چهرههای ادبی جهان بپردازند.
هیئت داوری این آکادمی جدید سوئدی قرار است امسال جایزه خود را به کتاب و نویسندهای اعطا کند که درباره انسانیت و جایگاه انسان در جهان کتابی نوشته باشد. آنها بر خلاف آکادمی نوبل که بیشتر از داستانهای آرمانگرایانه قدردانی میکردند، معتقدند باید از داستانهایی تقدیر شود که به واقعیت زندگی انسان در زمین پرداخته است.
* برای داوری، نامزدها باید عضو اعضای آکادمی سوئد یا آکادمیهای دیگر، مؤسسات و هر جامعه با ساختار و هدف مشابه، استادان ادبیات یا زبانشناسی دانشگاهها یا کالجها، برنده گذشته جایزه نوبل ادبیات و یا رؤسای کشور جوامع نویسندگانی که محصولات ادبی آنها نماینده کشور مربوطه است، باشند.
کتاب نویسندگان برنده نوبل ادبی با ۱۰ درصد تخفیف