متغیرهای تحقیق( Research Variables )
متغیر را به 2 صورت تعریف می کنند:
1- تعریف نظری(conceptual): تعریفی که در فرهنگ لغت وجود دارد.
2- تعریف عملی(operational): تعریفی که متغیر در پژوهش دارد.
با تعریف عملی از واژه های مورد نظر در تحقیق،امکان اندازه گیری آن ها فراهم می شود. چنین واژه هایی به علت این که قابل اندازه گیری(measurable) و تغییر پذیر هستند متغییر نام می گیرند.
با بررسی متغیرها امکان پاسخ دادن به پرسش های تحقیق (تحقیقات توصیفی و تشخیصی) یا آزمون فرضیه ها (در تحقیقات تحلیلی و تجربی) حاصل می شود.
با مشخص شدن متغیرهای تحقیق امکان برآورد دقیق پرسنل،ابزار،خدمات،بودجه و … نیز فراهم و محتوای فرم اطلاعاتی(پرشسنامه) تحقیق مشخص می شود.
وضعیت متغیرها:
متغیرهای هر تحقیقی بر اساس نقشی که درآن تحقیق خاص دارند وضعیت ویژه ای پیدا می کنند که مختص آن متغیر در آن تحقیق است.
انواع متغیر:
1- متغیرهای مستقل(independed variables ):
متغیری است که تحت نظر قرار می گیرد(درتحقیقات تحلیلی)،یا مداخله یا تغییر مقدار داده می شود(در تحقیقات تجربی) تا اثرش روی متغیر دیگری اندازه گیری شود.
2- متغیرهای وابسته(depended variables):
متغیری که تغییرات آن وابسته به متغیر مستقل باشد.
3- متغیرهای مداخله گر(intervener variables):
متغیری که با متغیر مستقل و متغیر وابسته آن چنان رابطه ای داشته باشد که بتواند رابطه ی بین متغیر مستقل و وابسته را تشدید(یا تضعیف) کند
برای مداخله گر بودن متغیری 3 شرط ضروری است:
1لف- باید عامل خطر مستقلی برای متغیر وابسته باشد
ب- باید رابطه واقعی با متغیر مستقل داشته باشد
ج- نباید با متغیر مستقل رابطه علیتی داشته باشد
اساسی ترین راه شناخت متغیرهای مداخله گر،بررسی متون و مقالات به روز و معتبر است.
4- متغیرهای تعدیل کننده
گاهی رابطه ی بین دو متغیر مستقل و وابسته بر اساس حضور و وزن متغیر سومی دچار تغییر می شود به چنین اثری Effect modification یا Interaction گفته می شود.
زمانی که میزان بروز یک بیماری در حضور دو یا چند فاکتور خطر از میزان بروز قابل انتظار آن در حضور تک تک عوامل خطر مزبور تفاوت داشته باشد،چنین عوامل خطری بر روی هم اثر تعدیل کنندگی دارند و پدیده interaction رخ می دهد.
در عمل شاید تنها تفاوت بین متغیرهای مداخله گر و تعدیل کننده این باشد که برای مقابله با متغیرهای مداخله گر هنگام طراحی تحقیق می توان راه کاری اندیشید ولی فقط هنگام تجزیه و تحلیل داده ها است که به تعدیل کننده بودن متغیری،که مداخله گر نیست،پی خواهیم برد.
بعد از شناسایی متغیرهای مداخله گر روش های متفاوتی را می توان برای مواجهه با آنها در پیش گرفت. این روشها می تواند هنگام طراحی پروژه پژوهشی یا در زمان تجزیه و تحلیل داده ها اعمال شود.
الف- روش های مقابله با متغیرهای مداخل گر هنگام طراحی پروژه پژوهشی:
1- محدود کردن گستره ی مطالعه(Restriction)
2- بلوک بندی (Blocking):
با استفاده از چنین روشی می توان بدون حذف گروه خاصی از افراد مورد مطالعه بررسی را انجام داد.
3- همسان سازی(Matching)
4- تصادفی کردن طبفات(Randomization)
ب- روش های مقابله با متغیرهای مداخله گر هنگام تجزیه و تحلیل داده ها:
اگر هنگام طراحی یک تحقیق،امکانی برای مقابله با متغیرهای مداخله گر،توسط روش های گفته شده،نباشد یا اگر محققی در پی بررسی قدرت مداخله گر بودن یک متغیر باشد و بالاخره اگر محققی اصولا در مورد مداخله گر بودن یک متغیری اطمینان کافی نداشته باشد،روش های آماری ای وجود دارد که در زمان تجزیه و تحلیل داده ها باید به کار گرفته شود تا مشخص شود که آیا چنین متغیرهایی واقعا مداخله گر بوده اند یا نه و در صورت مداخله گر بودنشان چه تاثیری می توانند بر یافته ها داشته باشند.
مقیاس سنجش متغیرها
به طور کلی هر تحقیقی برای اندازه گیری دو نوع متغیر،کیفی و کمی، طراحی و اجرا می شود.
متغیرهای کیفی مثل رنگ پوست که بر اساس قراردادی مورد سنجش قرار می گیرند،صفر ذاتی ندارند و نمی توان آن ها را به صورت کمی مقایسه کرد.
در علوم پزشکی 4 مقیاس برای اندازه گیری متغیرها وجود دارد
1- اسمی(nominal):
در این مقیاس فقط بودن یا نبودن و داشتن یا نداشتن آن متغیر مورد نظر است.در متغیرهای کیفی کاربرد دارد. و هیچگونه اندازه گیری در این نوع وجود ندارد. مثل باسواد بودن یا بی سواد بودن
2- رتبه ای یا ترتیبی(ordinal):
زمانی از این مقیاس استفاده می کنیم که امکان مرتب کردن و رتبه بندی وجود داشته باشد و در این مقیاس چقدر بودن یا چقدر داشتن مورد نظر است. مثلا: گواتر درجه یک،گواتر درجه 2،گواتر درجه 3
3- فاصله ای یا عددی(interval):
وقتی که فاصله بین دو خصوصیت معنی داشته باشد و قراردادی بوده و صفر ذاتی ندارد ولی بر خلاف آن ها دارای فواصل مساوی در بین طبقات است. مثل درجه حرارت،IQ
4- نسبتی(ratio):
مقیاسی که صفر ذاتی و واحد اندازه گیری مشخص،معین و تعریف شده ای است مثل وزن،میزان هموگلوبینوری